Opstellingen – Arendheim

Systeemopstellingen bij lichamelijke ziekten

De Westerse medische wetenschap is geworteld in het reductionistische, mechanistische wereldbeeld. De reguliere geneeskunde is ingericht naar orgaansystemen. De medisch specialist probeert oorzaken van ziekten te verhelpen.

Bij veel, meestal chronische ziekten is echter niet altijd duidelijk sprake van één oorzaak, maar spelen meerdere, uiteenlopende factoren en processen een rol.
Uit recent wetenschappelijk onderzoek weten we dat orgaansystemen niet zo strikt van elkaar te scheiden zijn: alles grijpt in elkaar. Tegenwoordig bestaan er vakgebieden als psychoneuroimmunologie en psychoneuroendocrinologie, waarin dat inzicht tot uitdrukking komt.

De methode van de systeemopstelling zoomt uit naar de grotere systemen waar de patiënt bij hoort: huidig gezin, familie van herkomst, vooroudersysteem. Met een opstelling kunnen we de onderstroom in deze systemen in beeld brengen waardoor vaak de verstrikkende dynamiek aan het licht komt. Dat kan dan weer leiden tot een oplossingsrichting met soms verrassende gevolgen.

Bij lichamelijke ziekten zien we in opstellingen vaak een van de volgende verborgen dynamieken aan het licht komen:

moeite het leven te nemen;
een bindings- of hechtingsprobleem met een of beide ouders;
de ziekte representeert een buitengesloten thema of persoon.

Meer lezen:
Stefan Hausner: Zelfs als het me mijn leven kost. Systeemopstellingen met ziekten en aanhoudende symptomen.
Ilse Kutschera: Was ist nur los mit mir? Krankheitssymptome und Familienstellen.

“Ziekte kan niet worden gereduceerd tot de persoonlijke geschiedenis van de patiënt;
Ziekte moet worden beschouwd in de context van het familiesysteem van de patiënt over de generaties heen.”

Stefan Hausner

Systeemopstellingen bij psychiatrische ziektebeelden

Binnen de psychiatrie (DSM IV) worden psychiatrische ziektebeelden verklaard door een combinatie van predisponerende en uitlokkende factoren:

biomedische factoren zoals genetische aanleg
psychologische factoren zoals bepaalde persoonlijkheidkenmerken
sociale factoren zoals stressoren in het gezin, op school of op het werk.

De vraag is of deze verklaringen de hele lading dekken of dat er wellicht nog meer aan de hand is.
Franz Ruppert is hoogleraar psychologie in München. Hij heeft veel ervaring opgedaan met de methode van de systeemopstelling bij patiënten die lijden aan psychiatrische ziektebeelden. Hij constateerde in zijn werk een verband tussen soorten traumata en psychiatrische stoornissen:

existentieel trauma samenhang met angst- en paniekstoornissen, dwanghandelingen;
verliestraumata samenhang met depressieve stemmingsstoornissen, suicidaliteit
bindingstraumata of hechtingstraumata samenhang met bepaalde persoonlijkheidsstoornissen, eetstoornissen of verslavingsstoornissen;

Bij ernstige stoornissen zoals psychose en schizofrenie heeft men volgens professor Ruppert altijd te maken met zeer ernstige bindingstraumata in het familiesysteem. Deze traumata leiden over meerdere generaties heen tot grote verwarring bij latere familieleden. De volgende voorbeelden heeft hij waargenomen:

toegedekte incest;
niet erkende kinderen;
verzwijgen van de ware afkomst van een kind;
onopgehelderde sterfgevallen;
moord of andere ernstige dader-slachtoffer problematiek binnen het familiesysteem.

De schizofrene of psychotische persoon brengt via de waan op een versleutelde manier tot uiting dat er in het systeem iets grondig mis is. De ziekte is de tot mislukken gedoemde manier van de familieziel om het trauma in de familie op te lossen.

De methode van de familieopstelling biedt een mogelijkheid om de oorsprong van de ziekmakende dynamiek op te sporen. Van daaruit kan de individuele psychotherapeutische begeleiding van de patiënt een nieuwe impuls krijgen.
De symptoomdrager hoeft niet persoonlijk aanwezig te zijn bij een opstelling van zijn familie. Bij heftige stoornissen of actuele gedragsproblemen zelfs liever niet dan wel. Een ouder, broer of zus, of een ander familielid kan het familiesysteem namens de patiënt opstellen.
Voor het opstellen van systemen met dit soort problematiek zijn meer deelnemers per seminar nodig dan bij andere problemen: het opstellen van thema’s van psychiatrische patiënten vraagt veel van alle aanwezigen.

Meer lezen:
Franz Ruppert: De verborgen boodschap van psychische stoornissen. De waarheid heelt de waan. Een revolutionaire kijk op psychosen en vormen van schizofrenie en de helende werking van familieopstellingen.
Hans Siepel: Stemmen van de ziel. Vergeten waarheid van dementie.

“Het oorspronkelijke zielsconflict rukt generaties net zo ver en net zo lang van hun plaats tot zijn energie eindelijk is uitgeput. Het Duitse woord ver-rückt betekent gek, maar letterlijk vertaald ook: van zijn plaats gerukt.
Het zwaartepunt van het gehele bindingsproces in familiesystemen ligt niet in het heden maar ligt één, maar vaker twee of drie generaties en soms nog verder terug.”

Franz Ruppert

Diagnostische systeemopstellingen

Bij de diagnostische opstelling stellen we de ziekte op als een vrij element in de opstelling. De representant van het symptoom werkt als een indicator binnen het systeem die aangeeft waar de verstrikkende dynamiek vandaan komt en welke oplossingsrichting effectief is.

Als we op het goede spoor zitten maakt het opgestelde symptoom vaak een spontane, terugtrekkende beweging: ‘ik ben hier niet langer nodig, mijn rol zit erop, ik kan nu verdwijnen’. Of het symptoom vindt de eigen plaats in het systeem terug: ‘Hier hoor ik thuis, dit is mijn plek.’

De begeleider besteedt tijdens dit proces speciale aandacht aan de patiënt: kan hij of zij de oplossing óók nemen. Of is er iets dat in de weg staat. Heeft dat proces meer tijd nodig, of moet eerst een andere interventie plaats vinden?

Met diagnostische opstellingen kunnen we op meerdere ‘lagen’ tegelijk werken.

Een voorbeeld:
Een patiënte heeft de ziekte van Crohn, dat is een ziekte waarbij het afweersysteem van de patiënt het eigen darmsysteem aanvalt.
Ze stelt op: darmsysteem (een vrouwelijke representant), immuunsysteem (een mannelijke representant) en Focus (haar waarnemingsvermogen, een vrouw). Darmsysteem voelt zich niet goed en ligt al snel op de grond, immuunsysteem keert zich af, Focus staat machteloos tussen hen in.
Dan stellen we achter darmsysteeem een hulpbron op (een vrouw) en evenzo een hulpbron achter immuunsysteem (een man).
Darmsysteem benoemen we nu als ‘dat wat mij voedt’, een functie van de moeder, en immuunsysteem als ‘dat wat mij beschermt’, een functie van de vader.
We laten beide systemen symbolisch een last teruggeven aan hun hulpbron ‘daar waar het thuishoort’. Daarna keren we de hulpbronnen met de last van de rest van de opstelling af.
Beide systemen voelen zich bevrijd en nu lukt het Focus om ze in bij elkaar te brengen.
Voor de cliënte en de begeleider was het duidelijk dat haar moeder en haar vader ook in de opstelling stonden al werden ze niet als zodanig benoemd; in de familie van herkomst was bij deze cliënte sprake van huiselijk geweld door de vader jegens de moeder. Cliënte kreeg een advies mee om thuis een ritueel uit te voeren om de geinternaliseerde dynamiek te externaliseren.
Cliënte heeft na de opstelling haar medicatie volledig kunnen afbouwen en ze is al meerdere jaren klachtenvrij.

Hiernaast ziet u een aantal bewerkingen van het schilderij ‘ Las Meninas’ van Velazquez. Zoals u ziet brengt iedere kunstenaar eigen kwaliteiten en een eigen manier van kijken in. Zo ook brengt iedere begeleider eigen specifieke kwaliteiten in bij het diagnosticeren van de onderstroom.

Meer lezen:
Rob van Es. Veranderdiagnose: de onderstroom van organiseren.

Afbeeldingen links:
Origineel van Velazquez
Pablo Picasso
Salvador Dali
Patricia Nix

“Gezondheid is de natuurlijke staat van zijn. Ziekte is een signaal dat iets uit balans of niet in orde is.”

Organisatieopstellingen

De methode van de systeemopstelling is ook goed toepasbaar bij bepaalde organisatievraagstukken:

juiste man op de juiste plaats;
problematische onderlinge verhoudingen;
dysfunctioneel gedrag op individueel, team- of afdelingsniveau;
aanhoudend pesten en roddelen;
zich herhalende conflictsituaties;
productiviteitsverlies, teruglopende creativiteit;
verhouding tot de klant / opdrachtgever;
hardnekkig ziekteverzuim;
aanhoudend verloop van goede medewerkers;
vraagstukken rond leiderschap.

Wij geven de voorkeur aan gemengde groepen buiten de setting van het bedrijf.
In company werken we met een groep representanten van buiten het bedrijf.

Medewerkers kunnen dynamieken uit hun systeem van herkomst meenemen naar de organisatie waar ze voor werken. Dat kan ertoe leiden dat een organisatieopstelling kan overgaan in een familieopstelling of op dat punt afgebroken moet worden. Denkt u zelf goed na over de vraag hoe u daar zelf mee om wilt gaan alvorens u besluit een persoonlijk vraagstuk in te brengen.

Meer lezen:
Gunthard Weber: Het succes van organisatieopstellingen.
Klaus Grochowiak: Systemdynamische Organisationsberatung.

Voortbordurend op het schilderij ‘Las Meninas’ van Velazquez (diagnostische systeemopstellingen),
afbeeldingen links:
Cristobal Toral
Eve Sussman
Paolini

“Meer dan een persoonlijk kenmerk van het individu is problematisch gedrag van medewerkers een symptoom van een dysfunctioneel systeem.”

Klaus Grochowiak

“De medische wetenschap is voortgekomen uit de bestudering van dode, gesloten systemen.
Levende systemen zijn echter open systemen.
In tegenstelling tot dode systemen importeren levende systemen continue nieuwe informatie en energie; dat is essentieel voor hun overleven.”

Marco de Vries, hoogleraar geneeskunde en auteur van ‘Het behoud van leven’.

Duizend keren helen

Aanwezig zijn bij een opstelling is een helende ervaring.

Wat gescheiden is geraakt ,wordt opnieuw verbonden,.
Wat buitengesloten werd, wordt alsnog toegelaten.
Het leven zoals het is, acceptatie zonder oordeel.

Het nederlandse woord vol-ledig is als een Zen koan, leeg en vol tegelijk.

Het oude valt op zijn plaats, iets komt in orde, een balans herstelt zich.
De heelheid van het nu complete beeld schept een nieuwe ruimte.
Er ontstaat een leegte die met het nieuwe gevuld kan woren.
Een verleden wordt afgesloten, een toekomst kan geboren worden.

Je hoeft niet per se zelf je eigen thema op te stellen om geraakt te worden door de heilzame werking van een opstelling.

Als representant gevraagd worden blijkt wonderwel vaak aan te sluiten op een eigen thema en bewegingen in gang te zetten.

Ook als deelnemer in de kring draag je met je aandachtsvol gewaarzijn het veld, dat heling mogelijk maakt. Velen beleven innerlijk mee wat zich in de opstelling voltrekt.

Alle aanwezigen worden als het ware in dienst genomen door het grotere veld dat ons overstijgt en omvat. Wij staan ter beschikking van het veld en in de wisselwerking met het veld komt altijd ook in ons iets in beweging. En die beweging leidt naar heelheid en verder.

Wanneer zijn we dan helemaal heel, helemaal geheeld?

Mijn ervaring is dat het een voortgaand proces is: ‘gezondheid is een werkwoord’. Er is geen eindstreep, geen finish die gehaald kan worden.

Kijk naar Bert Hellinger, (her-)uitvinder van de methode van de familieopstelling. Van movements of the soul raakt zijn huidige werk, dat hij movements of the spirit mind noemt, opnieuw een nog diepere laag in de ziel.

“Als mensen samenkomen met de intentie een groter geheel te dienen
en als deze mensen aandacht besteden aan wat zich via hen openbaart,
dan zal een venster opengaan dat het hen mogelijk maakt de in het verschiet liggende toekomst te voorvoelen.”

C. Otto Scharmer

“Van verwonding
naar verwondering
en
van wond
naar wonder”

Rumi

Systeemopstellingen bij lichamelijke ziekten

Systeemopstellingen bij psychiatrische ziektebeelden

Diagnostische systeemopstellingen

Organisatieopstellingen

Duizend keren helen

Artikelen

Arendheim